NAZIV ZAŠTIĆENOG PODRUČJA

„Ponjavica"

VRSTA ZAŠTIĆENOG PODRUČJA

Park prirode

Član 34 Zakona o zaštiti prirode („Sl. glasnik RS", br. 36/2009, 88/2010, 91/2010).

KATEGORIJA

III kategorija - zaštićeno područje lokalnog značaja. Član 41 Zakona o zaštiti prirode („Sl. glasnik RS", br. 36/2009, 88/2010, 91/2010).

KATEGORIJA ZAŠTIĆENOG PODRUČJA PREMA KLASIFIKACIJI SVETSKE UNIJE ZA ZAŠTITU PRIRODE (IUCN)

IUCN Category IV

Područje upravlјanja staništima i vrstama (Habitat and species management area).

MEĐUNARODNI STATUS ZAŠTIĆENOG PODRUČJA

Područje do sada nije imalo status međunarodno značajnog područja.

OSNOVNE PRIRODNE I STVORENE VREDNOSTI

Zaštićeno područje obuhvata srednji tok Ponjavice sa očuvanim morfološkim karakteristikama vodotoka i priobalne ostatke vlažnih staništa. Prisutna vegetacija u prirodnom i blisko prirodnom stanju predstavlјa poslednje ostatke nekadašnjeg prostranog močvarnog komleksa i pribežište vrstama čija su staništa uništena regulacijom voda. Istovremeno služi kao ekološki koridor koji povezuje rascepkane ostatke iskonske vegetacije sa ekološkim koridorom Dunava. Na području Ponjavice izdvojeno je 16 tipova staništa prioritetnih za zaštitu. Bogatstvo florističke raznovrsnosti ogleda se u prisustvu 115 taksona viših bilјaka na nivou vrste (113) i podvrste (2) svrstanih u 90 rodova, 49 familija, 39 redova, 13 podklasa, 4 klase, 2 razdela i jedno carstvo. Posebno treba istaći u kategoriji strogo zaštićenih vrsta, malu resinu (Potamogeton pusillus), odnosno od zaštićenih vrsta, šilјatu oštricu (Carex acuta, Tabernemontanovu zuku (Scirpus lacustris subsp. tabernaemontani i žabokrečinu (Zannichellia palustris).

Kao izuzetno retka kod nas, navodi se i južnobalkanska vrsta mrava Formica balcanina Naselјava otvorena peščarska staništa pored reka koja su povremeno plavlјena.

Posebno značajan predstavnik faune riba je zlatni karaš (Carassius carassius) – strogo zaštićena vrsta.

Najzastuplјeniju komponentu batrahofaune čine tri vrste familije Ranidae: Pelophylax kl. esculenta (zelena žaba), Pelophylax lessonae (mala zelena žaba) i Pelophylax ridibundus (velika zelena žaba) koje su i najznačajnije u lancu ishrane barsko-močvarnih staništa. Klasa gmizavaca (Reptilia) , zastuplјena je sa 4 vrste a strogo zaštićene su dve: barska kornjača (Emys orbicularis) i belouška (Natrix natrix).

Najznačajnija savremena ornitološtka vrednost područja Ponjavice je mešovita kolonija čaplјi u Ponjavici prvi put je otkrivena 5. 6. 2008. godine (Simić i Tucakov, 2008). Nalazi se u žbunju na ostrvcu u zapadnom delu toka Ponjavice, neposedno na rubu naselјa Omolјica. Vrednost ove kolonije u tome što zaštita ostrvca na kome se nalazi i zaštita mesta ishrane može da obezbedi da se na ovom prostoru počnu gnezditi i ostale strogo zaštićene vrste kolonijalnih čaplјi. Takođe postoji potencijal za gnežđenje i drugih vrsta kolonijalnih močvarica budući da je ovo inicijalna kolonija.

Vidra (Lutra lutra) je zabeležena u blizini plaže kod Banatskog Brestovca. Nalaz vidre u Ponjavici, i pored zarastanja i zagađenja ovog vodotoka, govori o njegovoj vrednosti i potencijalu. Kao vrsta na vrhu trofičke piramide koja lovi i sitne grablјivice, vidra je osetlјiva na zagađenje vodotoka i eutrofikaciju koje često uzrokuju stradanja riblјe mlađi i pomor ribe. Strogo je zaštićena vrsta u Srbiji. Takođe je zaštićena Bernskom konvencijom i Direktivom o staništima.

GEOGRAFSKI POLOŽAJ ZAŠTIĆENOG PODRUČJA

Zaštićeno područje Parka prirode „Ponjavice" nalazi se na južnom obodu Pančevačke depresije, odnosno na krajnjem južnom delu Banata. Proteže se u dužini od oko 9 km između Omolјice i Banatskog Brestovca, sa pravcem kretanja severozapad-jugoistok. Na severozapadu Ponjavice je naselјe Omolјica, a na jugoistoku Banatski Brestovac. Zaštićeno područje se nalazi na području opštine Pančevo, a katastarski pripada: K.O. Omolјica i, K.O. Banatski Brestovac. Severno od vodotoka parka prirode prolazi regionalni put Pančevo-Kovin. Zaštićeno područje udalјeno je od Pančeva oko 12 km, a od Beograda oko 30 km. Blizina pomenute saobraćajnice, kao i blizina velikih gradova u okruženju, čine zaštićeno područje pristupačnim za turiste.

Nadmorska visina zaštićenog prirodnog dobra se kreće od 68,50 do 76,65 m.

POVRŠINA

PP „Ponjavica" se nalazi na teritoriji Opštine Pančevo, K.O. Omolјica i K.O. Banatski Brestovac. Prema katastarskim podacima, površina zaštićenog dobra koja se nalazi na K.O. Omolјica iznosi 140,10 ha odnosno 46,24 %, dok se na K.O. Banatski Brestovac nalazi 162,86 ha odnosno 53,76 %.

Na zaštićenom području PP „Ponjavica" uspostavlјaju se režimi zaštite I, II i III stepena. Od ukupne površine zaštićenog područja koja iznosi 302,96 ha:

§ Područje režima zaštite I stepena obuhvata 0,87 ha (0,29%),

§ Područje režima zaštite II stepena obuhvata 90,64 ha (29,92%),

§ Područje režima zaštite III stepena obuhvata 211,44 ha (69,79%).

Prema nameni površina, najveći udeo imaju vodene površine (40,28%), zatim polјoprivredne površine (31,36%), livade i pašnjaci (23,32 %) i šume (2,41 %). Neznatne površine zauzimaju trstici i močvare (0,89 %) a najmanje zemlјište pod zgradom i drugim objektima (0,45%).

VLASNIŠTVO

Prema strukturi vlasništva, 204,07 ha ili 67,36% površine PP „Ponjavica" se nalazi u državnom vlasništvu. U privatnom vlasništvu je 31,67 ha ili 10,45%, dok je 59,72 ha ili 19,71 % javno vlasništvo.

ISTORIJAT ZAŠTITE

Park prirode «Ponjavica» je prvi put zaštićen Rešenjem o prethodnoj zaštiti prirodnog dobra «Ponjavica» (Službeni glasnik R. Srbije» br.53 od 7. avgusta 1992. godine). U smislu ovog rešenja «Ponjavica» obuhvata srednji deo vodotoka od Omolјice do Banatskog Brestovca. Od dana stupanja na snagu ovog rešenja stručne službe Zavoda za zaštitu prirode Srbije - Odelenje u Novom Sadu i saradnici Laboratorije za hidroekologiju i zaštitu voda Instituta za biološka istraživanja "Siniša Stanković" iz Beograda obavile su u dva navrata obilazak terena i prikuplјanje uzoraka vode i biološkog materijala koji je obrađen u pomenutim laboratorijama. Rezultati istraživanja su ukazali na potrebu zaštite Ponjavice sa očuvanim karakteristikama vodotoka ravničarskih predela uz permanentno praćenje svih hidroekoloških parametara u cilјu preduzimanja mera očuvanja prirodnih vrednosti i njihovog korišćenja.

Tako je Odlukom o zaštiti Parka prirode «Ponjavica» ("Sl. list Opštine Pančevo", br. 3/95) od 31. marta 1995. godine prostor Ponjavice stavlјen pod zaštitu. Dve godine kasnije, 15. maja, doneta je Odluka o izmenama i dopunama odluke o zaštiti PP „Ponjavica" ("Sl. list Opštine Pančevo", br. 4/97).

Polazeći od Srednjoročnog programa rada Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode za period od 2011. do 2020. godine, Programa rada za 2012. godinu i na osnovu člana 42. Zakona o zaštiti prirode („Službeni glasnik RS", 36/09, 88/2010, 91/2010) tokom 2012. godine izvšena je revizija zaštite Parka prirode „Ponjavica".

Reviziji se pristupilo radi usaglašavanje mera i režima zaštite sa važećim propisima, sa cilјem obnove i ažuriranja zastarelih kartografskih podloga i jačanjem ekološkog intetriteta zaštićenog područja. Proširenjem zaštite na ostatke vlažnih i mezofilnih livada i na očuvane i/ili degradovane delove obalnog pojasa obezbeđuju se klјučna staništa za odvijanje životnog ciklusa ugroženih vrsta, a istovremeno se povećava i stabilnost ekosistema Ponjavice.

REŽIMI ZAŠTITE

Polazeći od Zakona o zaštiti prirode („Službeni glasnik Republike Srbije" br. 36/09, 88/10, 91/10), pristupilo se reviziji prirodnih vrednosti Parka prirode „Ponjavica". Prema članu 34 Zakona:

§ "Park prirode je područje dobro očuvanih prirodnih vrednosti sa pretežno očuvanim prirodnim ekosistemima i živopisnim pejsažima, namenjeno očuvanju ukupne geološke, biološke i predeone raznovrsnosti, kao i zadovolјenju naučnih, obrazovnih, duhovnih, estetskih, kulturnih, turističkih, zdravstveno-rekreativnih potreba i ostalih delatnosti usklađenih sa tradicionalnim načinom života i načelima održivog razvoja."

§ „U parku prirode nisu dozvolјene privredne i druge delatnosti i radnje kojima se ugrožavaju njegova bitna obeležja i vrednosti."

§ „Mere zaštite, način obavlјanja privrednih delatnosti i korišćenje prirodnih vrednosti u parku prirode, bliže se utvrđuju aktom o proglašenju zaštićenog područja".

Polazeći od potrebe zaštite i očuvanja značajnih staništa, kao i prisustva strogo zaštićenih i zaštićenih vrsta, određivanje stepena zaštite unutar PP „Ponjavica" je vršeno na osnovu stepena očuvanosti prirodnih vrednosti, potreba za primenom aktivnih mera zaštite i u skladu sa potrebama razvoja održivog turizma.

Na zaštićenom području PP „Ponjavica" uspostavlјaju se režimi zaštite I, II i III stepena.

PP „Ponjavica" obuhvata površinu od 302, 96 ha, od čega:

§ režim zaštite I stepena zauzima 0,87 ha ili 0,29 %,

§ režim zaštite II stepena zauzima 90,64 ha ili 29, 92 %,

§ režim zaštite III stepena obuhvata površinu od 211,44 ha ili 69,79 %.

Oko zaštićenog područja se uspostavlјa zaštitna zona od 678,57 ha.

Prema kriterijumima IUCN-a, upravlјanje ovim zaštićenim područjem usmereno je na upravlјanje vrstama i staništima.

Upravljač:

DRUŠTVENO VODOPRIVREDNO PREDUZEĆE „TAMIŠ-DUNAV",  PANČEVO, tel: 013/346-859

/8