NAZIV

«Kralјevac»

VRSTA

Specijalni rezervat prirode

Na osnovu člana 129. stav 1. tačka 2. Zakona o zaštiti životne sredine («Službeni glasnik RS» br.135/2004) i odredbi Zakona o zaštiti životne sredine («Sl. glasnik RS» br. 66/91, 83/92 i 53/95)

OSNOVNA VREDNOST

Prirodno dobro se nalazi u južnom Banatu, na rubu Deliblatske peščare, delom na lesnoj terasi, a delom u zoni kontakta lesne terase i deluvijuma – lesoidinih alevrita i peskova.

Dobro čine tri ekološke celine: «Obzovik» dolina nastala rečnom erozijom, «Spasovina», pašnjačka površina na lesnoj terasi i deo vodotoka «Kralјevac».

Osnovne prirodne vrednosti ogledaju se vrednim geomorfološkim i hidrološkim pojavama i prisustvu vrsta prirodnih retkosti flore i faune značajnih kako u nacionalnim tako i u međunarodnim okvirima. Među njima se posebno ističu stepske vrste glodara, uvrštene u svetsku Crvenu listu, tekunica i slepo kuče, za koje je osnovni ugrožavajući faktor nestajanje staništa uslovlјeno pretvaranjem stepe u obradive površine. Među bilјkama je najznačajnija ugrožena reliktna vrsta močvarna paprat, koja je gotovo iščezla sa vlažnih, tresetnih staništa u Srbiji. U vodotoku Kralјevca izgrađuje reliktne bilјne zajednice sa barskom ivom i prisutna je sa najbrojnijom, do sada zabeleženom, populacijom na našim prostorima.

Pojava plivajućih ostrva, veličine i do preko 1 hektara, poseban je prirodni fenomen ovoga vodotoka. Pomeranje ovih ostrva zahvaćenih jakim vetrom predstavlјa jedinstven doživlјaj i daje osobeni pečat ovom prirodnom dobru.

U delu vodotoka zapadno od Deliblata proteže se najveće ostrvo tzv. Velika greda sa otvorenim oknima vode koja nikada ne zamrzavaju, što ukazuje na stalni dotok vode iz podzemnih izvorišta. Ova okna predstavlјaju dragoceno odmorište pticama močvaricama tokom seobe i idealan zimski zaklon prisutnim vrstama riba. Ostrva istovremeno predstavlјaju idealno mesto gnežđenja ptica vodenih i močvarnih staništa, među kojima su i brojne prirodne retkosti i vrste značajne po međunarodnim kriterijumima. Takve su na primer, po IUCN kategorizaciji ugrožene vrste: ćubasti gnjurac, patka crnka, eja močvarica, belobrada i crna čigra i druge.

KATEGORIJA

I (prva) kategorija

Prirodno dobro od izuzetnog značaja

Pravilnik o kategorizaciji zaštićenih prirodnih dobara («Sl. glasnik RS», br. 30/92)

KLASIFIKACIJA IUCN

IUCN category IV

Područje upravlјanja staništem i vrstama. Zaštićeno područje na kojem se zaštita najviše sprovodi merama upravlјanja.

(Habitat and species management area. Protected area mainly for conservation through management intervention)

MEĐUNARODNI STATUS

Nije određen

POLOŽAJ

Prirodno dobro se nalazi u južnom Banatu, na teritoriji opštine Kovin, katastarska opština Deliblato. Naslanjajući se delom (prostornom celinom Obzovik) neposredno na jugozapadnu granicu zaštićenog područja SRP «Deliblatska peščara», predstavlјa ostatak antropogeno samo delimično izmenjenog predela nekadašnje Peščare. Prostorne celine Obzovik i Spasovina razdvojene su od dela vodotoka Kralјevac asfaltnim putem Mramorak-Deliblato. Vodotok Kralјevac obuhvaćen granicama zaštite pruža se severo-severozapadno od kraja sela Deliblata i završava kod prelivne brane.

Od Pančeva je udalјeno 28 km, a od Kovina 12 km.

POVRŠINA PRIRODNOG DOBRA

Površina prirodnog dobra je 264,30 ha. Na zaštićenom prirodnom dobro izdvajaju se zone sa režimima zaštite I, IIi III stepena (Graf. 1).

Prostorna celina «Obzovik», ukupne površine 52,4981 ha, nalazi se u celosti u okviru zone režima zaštite III stepena; za prostornu celinu «Spasovina», ukupne površine 19,74 ha, propisuje se režim zaštite II stepena; dok se u okviru prostorne celine «Kralјevac», ukupne površine 192,2992 ha, utvrđuju režimi zaštite I, II i III stepena.

Najvredniji deo prirodnog dobra obuhvaćen je zonom zaštite I stepena (u okviru prostorne celine «Kralјevac»), na površini od 15,88 ha, što čini 6,01 % ukupne povšine. Površina zone zaštite II stepena je 105,76 ha, odnosno 40,02%, a zaštite III stepena 142,66 ha, odnosno 53,98 % ukupne površine dobra.

Iz podataka koji prikazuju strukturu površina po nameni (Graf. 2) uočava se da je najveća površina vode i trstika (172,33 ha) u okviru prostorne celine «Kralјevac». Pašnjačka površina takođe zauzima znatan deo zaštićenog prirodnog dobra, odnosno celokupnu površinu prostorne celine «Spasovina», dok se po obodu vodenih površina i trstika oko Kralјevca, kao i u okviru prostorne celine «Obzovik», nalaze polјoprivredne površine, njive, vinogradi i voćnjaci.

Struktura površina po vlasništvu u okviru ustanovlјenih zona zaštite prikazana je na Graf. 3. U ukupnoj površini prirodnog dobra površine u državnom i društvenom vlasništvu obuhvataju ukupno 206,91 ha, a površine u privatnom vlasništvu 57,39 ha. Pri tome je značajno istaći da se ukupna površina u okviru zone režima zaštite I stepena nalazi u društvenom vlasništvu, kao i najveći deo površine u okviru zone režima zaštite II stepena (prostorne celine «Kralјevac» i «Spasovina»), dok je u zoni režima zaštite III stepena 66,6 % površine u društvenom odnosno državnom vlasništvu, a preostalih 33,4 % površine u privatnom vlasništvu. Prikazan odnos površina po vlasništvu je naročito značajan u odnosu na ograničenja korišćenja prostora propisana pojedinim režimima zaštite.

Delovi zaštićenog prirodnog dobra u privatnom vlasništvu obuhvataju uglavnom polјoprivredne površine u okviru zone zaštite III stepena u kojoj se propisuju najmanja ograničenja korišćenja i to pre svega u odnosu na izgradnju objekata. Podaci o površinama dati su iz prepisa posedovnih listova katastarskih parcela koje se nalaze u granicama prirodnog dobra. Izvor podataka: Republički geodetski zavod, Služba za katastar nepokretnosti Kovin – 2004. godine.

ISTORIJAT ZAŠTITE

Prilikom revizije granica i statusa zaštite Deliblatske peščare, od 1994. godine, a naročito 1996. godine nakon velikog požara na ovom zaštićenom području, ekipa Zavoda za zaštitu prirode Srbije, sa eminentnim naučnim radnicima iz Novog Sada i Beograda, radila je na valorizaciji prostora izvan tadašnjih granica specijalnog prirodnog rezervata, između ostalog razmatrajući mogućnost uklјučivanja doline Obzovika u revidirane granice Deliblatske peščare.

Međutim, tokom dalјih radova na izradi studije kao osnove predloga za zaštitu Deliblatske peščare, stalo se na stanovište da je zaštitu ovoga prostora potrebno razmatrati zajedno sa lokalitetom Spasovina i vodotokom Kralјevac, kao zajedničkom prirodnom celinom.

Tokom 2003. godine, Udruženje sportskih ribolovaca «Deliblatsko jezero» iz Deliblata podnelo je Zavodu pismenu inicijativu za zaštitu vodotoka Kralјevac sa okolinom, obrazlažući je očuvanošću prirodnog predela i prisustvom brojnih vrsta prirodnih retkosti. Na osnovu pokrenute inicijative i nakon uvida u teren, Zavod je doneo REŠENјE O PRETHODNOJ ZAŠTITI PRIRODNOG DOBRA BARA «KRALjEVAC» SA «VAŠARIŠTEM» I «OBZOVIKOM» («Sl. glasnik RS» BR. 112/2003). Polazeći od činjenice da podnosilac inicijative za zaštitu ovog prirodnog dobra obavlјa poslove čuvanja Kralјevca vezane za sportski ribolov, zaštitu i unapređivanje faune riba kao i ostale flore i faune, za staraoca dobra pod prethodnom zaštitom određeno je USR «Deliblatsko jezero» iz Deliblata.

Na osnovu prethodne zaštite i saznanja o postojećim prirodnim vrednostima, prirodno dobro je uklјučeno u Prostorni plan područja posebne namene Specijalnog rezer-vata prirode «Deliblatska peščara» (u toku je postupak donoše-nja), kao prostor sa namenom zaštite prirode.

REŽIMI ZAŠTITE

U Specijalnom rezervatu prirode «Kralјevac» utvrđuje se režim zaštite I, II i III stepena.

Pod režimom zaštite Istepena nalazi se centralni deo staništa prirodne retkosti koja predstavlјa jedan od temelјnih fenomena dobra, močvarne paprati Thelypteris palustris i specifične vlažne žbunaste zajednice sa barskom ivom, koja je reliktnog karaktera i ograničenog rasprostranjenja. Režim zaštite I stepena podrazumeva zabranu korišćenja prirodnih bogatstava i sve vidove korišćenja prostora i aktivnosti, osim praćenja stanja, naučnih istraživanja i kontrolisane edukacije.

Za opstanak močvarne paprati i njenog staništa najvažnija je mera očuvati optimalan vodni režim što podrazumeva očuvanje nivoa vode pri regulaciji vodostaja na prelivnoj brani (zona režima zaštite III stepena) kao i sprečavanje zagađenja podzemnih izvora.

Pod režimom zaštite IIstepena nalazi se celokupna prostorna celina «Spasovina» kao stanište jednog od temelјnih fenomena prirodnog dobra, tekunice Spermophilus citellus . Mada vrsta kao prirodna retkost uživa režim zaštite I stepena, njen opstanak je direktno uslovlјen tradicionalnim korišćenjem zemlјišta, odnosno održavanjem niskog travnog pokrivača. Propisane zabrane i mere aktivne zaštite usmerene su neposredno na očuvanje staništa i populacije ove vrste, a posredno na očuvanje ostalih vrsta prirodnih retkosti ovog prostora (pčelarice – mesto gnežđenja, dnevne ptice grablјivice – mesto ishrane).

U okviru prostorne celine Kralјevac u zoni režima zaštite II stepena nalaze se staništa prirodnih retkosti bilјnih i životinjskih vrsta na kojima se ograničavaju lјudske aktivnosti, a aktivne mere zaštite usmeravaju na unapređivanje staništa i povećavanje biološke raznovrsnosti.

Pod režimom zaštite IIIstepena nalazi se celokupna prostorna celina «Obzovik», kao značajna hidrogeološka pojava i stanište prirodnih retkosti, u najvećoj meri izmenjena lјudskim aktivnostima. U okviru ovog prostora, zabranjena je izmena namena površina – očuvanje pašnjaka direktno uslovlјava opstanak prirodne retkosti značajne u nacionalnim i međunarodnim okvirima, slepog kučeta Spalax leucodon . Za očuvanje livadsko stepske vegetacije sa brojnim vrstama prirodnih retkosti neophodne su prvenstveno mere revitalizacije.

U okviru zone režima III stepena zaštite nalazi se i deo prostorne celine «Kralјevac» sa najvećom širinom vodenog ogledala i većinom plovećih ostrva. Propisane mere zaštite usmerene su pre svega na sprečavanje zagađivanja i izmene namene površina, te održavanje i unapređivanje vodnog režima. U okviru ove zone moguće je uređivanje i kontrolisano korišćenje u turizmu i rekreaciji.

Upravljač:

Udruženje sportskih ribolovaca „Deliblatsko jezero",Deliblato, Tel: 013 2104 951

/4