NAZIV PRIRODNOG DOBRA

„Kovilјsko-petrovaradinski rit"

VRSTA PRIRODNOG DOBRA

Specijalni rezervat prirode

Član 29 Zakona o zaštiti prirode („Sl. glasnik RS", broj 36/2009).

KATEGORIJA

I kategorija - zaštićeno područje međunarodnog, nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja. Član 17 Zakona o izmenama i dopunama Zakona o zaštiti prirode („Sl. glasnik RS", broj 88/2010, 91/2010).

KATEGORIJA PRIRODNOG DOBRA PREMA KLASIFIKACIJI SVETSKE UNIJE ZA ZAŠTITU PRIRODE (IUCN)

IUCN Category IV

Staništa i druga upravlјana područja (Habitat and species management area).

MEĐUNARODNI STATUS PRIRODNOG DOBRA

IBA (Important Bird areas) - značajno područje za ptice

Kovilјski rit, IBA kod 005, nac. kod RS007IBA; površina 9 594 ha. (Puzović i sar. 2009).

Kovilјsko-petrovaradinski rit, 5 500 ha; IBA kod 005 (Heath and Evans, 2000).

Kovilјski rit, 4000 ha, IBA kod 037, nac. Kod SER 013/YU 036, (Grimmett & Jones, 1989).

ICPDR - SRP „Kovilјsko-petrovaradinski rit" je 2004. godine uvršten u spisak zaštićenih područja zavisnih od vode i značajnih za basen Dunava.

IPA (Important plant areas)– značajno botaničko područje

Područje rezervata izdvojeno je 2004-2005. godine kao međunarodno značajno botaničko područje, površina 4844 ha (Stevanović i sar., in press) .

MREŽA ZAŠTIĆENIH PODRUČJA NA DUNAVU (Danube Network Protected areas) – 2007 godine uvršteno je u Mrežu zaštićenih područja na Dunavu, kao jedno od pet zaštićenih područja iz Srbije. U Mreži se nalaze i: SRP „Gornje Podunavlјe", SRP „Karađorđevo", SRP „Deliblatska peščara" i NP „Đerdap", kao i zaštićena područja uz Dunav u drugim državama, koja imaju veličinu veću od 1000 ha.

RAMSARSKO PODRUČJE - U okviru strategije zaštite prirodnih dobara u Srbiji predložen je za upis na Spisak ritskih područja od međunarodnog značaja po Ramsarskoj Konvenciji 2010. godine. površine 8444,1 (Stojnić i sar., 2010).

OSNOVNE PRIRODNE I STVORENE VREDNOSTI

SRP „Kovilјsko-petrovaradinski rit" predstavlјa najveći očuvani ritski kompleks, koji se celom površinom nalazi u plavnoj zoni Dunava, na njegovom srednjem toku kroz Srbiju.

Osnovne karakteristike SRP Kovilјsko-petrovaradinskog rita su:

· očuvanost i raznovrsnost izvornih orografskih i hidrografskih oblika ritova kao što su: rečne ade, od kojih Krčedinska ada najveća i najznačajnija, stari vodeni rukavci, tzv. Dunavci, meandri, pliće i dublјe depresije i bare, kao i obalske grede nastali erozivnim i akumulativnim procesima;

· očuvanost ekosistemske raznovrsnosti karakteristične za plavna područja velikih ravničarskih reka: ritske šume hrasta lužnjaka, jasena i veza, šume crne i bele topole, šume bele vrbe, zatim vlažne livade, zajednice oštrica, belog i žutog lokvanja, vodenog oraška i dr;

· bogatstvo specijske raznovrsnosti flore - zabeleženo je 443 taksona viših bilјaka. Vrste značajne za zaštitu vodenih staništa: Salvinia natans–nepačka, Callitriche palustris-vodena bradica, Numphar luteum-žuti lokvanj, Nymphaea alba-beli lokvanj, Trapa natans agg. -vodeni orašak, Utricularia australis-mešinka, semiakvatičnih i mulјevitih staništa: Acorus calamus-iđirot, Marsilea quadrifolia-raznorotka (na Krčedinskoj adi nalazi se jedna od najvećih i najbrojnijih populacija ove vrste u Srbiji), Cyperus glomeratus-šilј gronjasti, Limosella aquatica -voduška, Scirpus triqueter-zuka trostrana, vlažnih livada: Anacamptis pyramidalis-plastak, Blackstonia perfoliata subsp. perfoliata i subsp. serotina-salančić, Equisetum fluviatile-barski rastavić, Iris sibirica-sibirska perunika, Orchis laxiflora subsp. palustris-veliki kaćunak, Gentiana pneumonanthe-mala svećica, šumskih staništa: Crataegus nigra - crni glog, Leucojum aestivum-dremovac, Platanthera bifolia-vimenjak i dr.

· bogatstvo specijske raznovrsnosti faune: beskičmenjci (Anax imperator, Crocothemis erythrea, Stylurus flavipes, Cheilosia griseifacies) ; gmizavci (Emys orbicularis-barska kornjača, Natrix natrix-belouška, Natrix tessellata-ribarica, Lacerta agilis-livadski gušter, Lacerta viridis-zelembać, Podarcis muralis-zidni gušter, Zamenis longissimus-Eskulapov smuk) ; vodozemci (Pelophylax kl. Esculenta-zelena žaba, Pelophylax lessonae-mala zelena žaba, Pelophylax ridibundus-velika zelena žaba, Triturus cristatus-veliki mrmolјak, Triturus vulgaris-mali mrmolјak) ; ribe (Cobitis elongata-vijunica, Misgurnus fossilis-čikov, Gymnocephalus cernuus-balavac, Rhodeus sericeus amarus-gavčica, Acipenser ruthenus-kečiga, Esox lucius-štuka, Abramis brama-deverika, Aspius aspius-bucov, Abramis ballerus-kečiga, Cyprinus carpio-šaran, Leuciscus idus-jaz, Perca fluviatilis-grgeč, Sander lucioperca-smuđ, Silurus glanis-som) ; ptice (Ardea cinerea-siva čaplјa, Phalacrocorax carbo-veliki vranac, Nycticorax nycticorax-gak, Ardeola ralloides–žuta čaplјa, Egretta alba-velika bela čaplјa, Egretta garzetta–mala bela čaplјa, Phalacrocorax pygmeus-mali vranac, Ciconia nigra-crna roda, Ciconia ciconia-bela roda , Platalea leucorodia-kašičara, Haliaaetus albicilla-orao belorepan, Milvus migrans-crna lunja,Aythya nyroca-patka njorka) ; sisari (Erinaceus concolor-jež, Neomys fodiens-vodena rovčica, Neomys anomalus-močvarna rovčica, Talpa europaea-krtica, Arvicola tererestris-voluharica, Pitymus subterraneus-podzemna voluharica, Muscardinus avellanarius-puh lešnikar, Mustela putorius-tvor, Martes foina-kuna belica, Lutra lutra-vidra).

· izuzetno prirodno plodište riba kao i stanište riba tog dela toka Dunava u svim fazama njihovog razvoja.

GEOGRAFSKI POLOŽAJ PRIRODNOG DOBRA

SRP „„Kovilјsko-petrovaradinski rit" se nalazi na levoj i desnoj obali reke Dunav, na njegovom srednjem toku kroz Srbiju (rečnog km 1225-1250), u AP Vojvodini, u jugoistočnom delu Bačke i severoistočnom delu Srema, odnosno u severoistočnom podnožju Fruške Gore. Rezervat zahvata prostrano inundaciono područje reke Dunav pored naselјa Kovilј i Petrovaradin po kojima je i dobio ime. Predstavlјa jasno omeđen i kompaktan ritski kompleks koji se celom površinom nalazi u plavnom području reke Dunav (nebranjeni deo). Rezervat se sastoji od dve odvojene celine koje povezuje tok reke Dunav. Petrovaradinski rit čini manju celinu Rezervata i nalazi uz desnu obalu Dunava, dok znatno veći deo Rezervata, koji je smešten uz levu obalu Dunava, čini Kovilјski rit, na koji se nadovezuje Krčedinska ada i deo Gardinovačkog rita.

Celina „Petrovaradinski rit" nalazi se istočno od naselјa Petrovaradin. Zapadnu granicu Rezervata čini odbrambeni nasip koji počinje od železničke pruge Novi Sad–Beograd i završava na severu do obale Dunava. Granica Rezervata potom nizvodno prati desnu obalu Dunava, dok je na pojedinim mestima i deo korita u granicama Rezervata. U granice Rezervata ulazi i Karlovački Dunavac. Južnu granicu ovog dela Rezervata čini nasip pomenute železničke pruge.

Celina „Kovilјski rit" pruža se ispod naselјa Kovilј i Gardinovci, obuhvatajući Kovilјski rit, Krčedinsku adu, deo Gardinovačkog rita sa Širokom barom. Južna strana oivičena je obalnim delom Dunava. Severoistočnu granicu čini odbrambeni nasip, a dalјe se granica proteže južno od Kovilјa prateći visoku obalu, presecajući autoput E-75 Beograd - Novi Sad. Od pomenutog autoputa severna granica Rezervata prolazi južno od Gardinovaca i na krajnjem zapadu Rezervata spaja se sa obalom reke Dunava.

Pored pomenutih celina u granicama Rezervata nalaze se i dva manje Dunavske ade.

Dobro je povezan saobraćajnicama. Preko Kovilјskog rita prelazi autoput E- 75 i most na Dunavu kod Beške. Do Petrovaradinskog rita se stiže putem M-22 Novi Sad – Beograd (stari put), a do Kovilјskog rita autoputem E-75 Beograd – Novi Sad (skretanje kod Kovilјa). Nasipom se može proći uz Kovilјski rit od Novog Sada do Gardinovaca.

Nadmorska visina zaštićenog prirodnog dobra kreće se od 72,9 do 77,3 m.

POVRŠINA

SRP „Kovilјsko-petrovaradinski rit" prostire se na teritoriji opština Novi Sad (K.O. Kać, K.O. Kovilј i K.O. Petrovaradin), Sremski Karlovci (K.O. Sremski Karlovci), Inđija (K.O. Čortanovci, K.O. Beška, K.O. Krčedin) i Titel (K.O. Gardinovci).

Najveći deo površine Rezervata nalazi se na području opštine Novi Sad, dok najmanji deo površine rezervata pripada opštini Titel.

SRP „Kovilјsko-petrovaradinski rit" obuhvata 5895,3097 ha. Režim zaštite I stepena uspostavlјa se na 375,7706 ha ili 6% od ukupne površine, površine pod režimom zaštite II stepena zauzimaju 1670,5449 ha (29 %), dok se u režimu zaštite III stepena nalazi 3849,4875 ha (65 %).

Veći deo površine je obuhvaćen unutar šumskim osnovama JP „Vojvodinašume" i to 5092 27 00 ha (86%), dok se manji deo tj. 803 03 97 ha (14%) nalazi van gazdinskih jedinica (tabela 4).

ISTORIJAT ZAŠTITE

Prvi podaci o istorijatu zaštite Kovilјskog rita datiraju iz 1970. godine kada je Skupština opštine Novi Sad donela Rešenje o stavlјanju dela Kovilјskog rita pod zaštitu kao naučno-istraživačkog rezervata „Kozjak" površine 43,66 ha (Rešnje br.03-633/5-69).

Inicijativu da se celo područje Kovilјskog rita stavi pod zaštitu dao je Pokrajinski zavod za zaštitu prirode. 1971. godine izvršena je valorizacija prostora i prirodnih vrednosti Kovilјskog rita i na osnovu njih urađen je elaborat i predlog zaštite područja. Na žalost do proglašenja nije došlo.

Saglasno opredelenju iz prostornog plana AP Vojvodine i Regionalnog prostornog plana opštine Novi Sad, Pokrajinski zavod za zaštitu prirode je u toku 1979/80. godine izvršio novu valorizaciju prirodnih vrednosti Kovilјsko-petrovaradinskog rita kao značajne, šire, prirodne celine i predložio njegovu zaštitu kao Regionalnog parka. Opštine na čijim se teritorijama prostire ovo područje nisu pokazale interes za uspostavlјanje prostorne zaštite, pa samim tim nisu dale saglasnost za to.

Deset godina kasnije, na inicijativu Grada Novog Sada, u toku 1989/90. godine, Pokrajinski zavod za zaštitu prirode izvršio je reviziju prirodnih vrednosti Kovilјsko-petrovaradinskog rita, na osnovu koje je započeta izrada stručno-dokumentacione osnove radi uspostavlјanja zaštite ovog područja.

Međutim, u vreme započetih radova na reviziji i valorizaciji osnovnih prirodnih vrednosti i pripremi izrade elaborata došlo je do promene u teritorijalnoj organizovanosti opština na čijim se područjima prostire rit, tako da se i ovog puta zadržalo samo na inicijativi za stavlјanje pod zaštitu.

Imajući u vidu temelјne prirodne vrednosti ovog područja kao i neminovnost zaštite kako Podunavlјa u celini tako i značajnih močvarnih staništa uopšte, a shodno inicijativi Grada Novog Sada, Zavod za zaštitu prirode doneo je na osnovu člana 42. Zakona o zaštiti životne sredine ("Sl. glasnik RS", broj 66/91, 83/92) Rešenje o predhodnoj zaštiti Kovilјsko-petrovaradinskog rita („Sl.glasnik RS", br. 53/92).

Na osnovu terenskih istraživanja i vrednovanja prostora od 1994. godine urađena je nova stručno-dokumentaciona osnova, kao predlog za pokretanje zaštite, a Uredba o zaštiti Specijalnog rezervata prirode „Kovilјsko-petrovaradinski rit" doneta je 1998. godine („Sl.glasnik RS", br. 27/98), a nakon toga donete su i dve izmene Uredbe(„Sl.glasnik RS", br. 91/06, br. 81/08, vezane za izmenu u popisu katastarskih parcela i izmenu naziva upravlјača prirodnog dobra).

Kovilјsko-petrovaradinski rit proglašen je 1989. godine područjem od međunarodnog značaja za ptice - Important Bird Area (IBA) pod nazivom „Kovilјski rit" (površine 4000 ha). Pod imenom „Kovilјsko-petrovaradinski rit", IBA područje je 2005. godine prošireno na 5 500 ha, a 2009 godine. na 9594 ha.

SRP „Kovilјsko-petrovaradinski rit" je 2004. godine uvršten u spisak zaštićenih područja zavisnih od vode i značajnih za basen Dunava (ICPDR).

Područje rezervata izdvojeno je 2004-2005. godine kao međunarodno značajno botaničko područje (IPA-Important plant areas), površine 4844 ha.

Godine 2007 ovaj prostor uvršten je u Mrežu zaštićenih područja na Dunavu (Danube Network Protected areas), kao jedno od pet zaštićenih područja iz Srbije.

U okviru strategije zaštite prirodnih dobara u Srbiji SRP „Kovilјsko-petrovaradinski rit" predložen je za upis na Spisak ritskih područja od međunarodnog značaja po Ramsarskoj Konvenciji 2010. godine. površine 8444,1.

REŽIMI ZAŠTITE

Polazeći od potrebe zaštite i očuvanja vlažnih ritskih staništa, kao prisustva strogo zaštićenih i zaštićenih vrsta, određivanje stepena zaštite unutar SRP „Kovilјsko-petrovaradinski rit" je vršeno na osnovu stepena očuvanosti prirodnih vrednosti, primene aktivnih mera zaštite i usmerenog i ograničenog korišćenja. Na zaštićenom području SRP «Kovilјsko-petrovaradinski» uspostavlјaju se režimi zaštite I, II i III stepena koji su propisani članom 13. Zakona o izmenama i dopunama Zakona o zaštiti prirode ("Sl. glasnik RS", 88/2010, 91/2010.). Od ukupno zaštićene površine koja iznosi 5895 30 97 ha, područje:

· Režima zaštite I stepena obuhvata 373 62 06ha ili 6 %;

· Režima zaštite II stepena obuhvata 1737 93 15 ha ili 29 %;

· Režima zaštite III stepena obuhvata 3783 75 76 ha ili 65 %

Upravljač:

JP „Vojvodinašume", ŠG „Novi Sad" Novi Sad, tel: 021 557-412, 021 557-413

/4