NAZIV ZAŠTIĆENOG PODRUČJA

»Okanj bara«

VRSTA ZAŠTIĆENOG PODRUČJA

Specijalni rezervat prirode

Zakon o zaštiti prirode, član 29. stav 2. („Sl. glasnik RS", br. 36/2009, 88/2010 i 91/2010): „Specijalni rezervat prirode je područje sa neizmenjenom ili neznatno izmenjenom prirodom, od naročitog značaja zbog jedinstvenosti, retkosti ili reprezentativnosti, a koje obuhvata stanište ugrožene divlјe vrste bilјaka, životinja i glјiva, bez naselјa ili sa retkim naselјima u kojima čovek živi usklađeno sa prirodom, namenjeno očuvanju postojećih prirodnih odlika, genetskog fonda, ekološke ravnoteže, praćenju prirodnih pojava i procesa, naučnim istraživanjima i obrazovanju, kontrolisanim posetama i očuvanju tradicionalog načina života".

KATEGORIJA

I kategorija - zaštićeno područje međunarodnog, nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja. Član 41 Zakona o izmenama i dopunama Zakona o zaštiti prirode („Sl. glasnik RS", broj 88/2010, 91/2010).

KATEGORIJA ZAŠTIĆENOG PODRUČJA PREMA KLASIFIKACIJI SVETSKE UNIJE ZA ZAŠTITU PRIRODE (IUCN)

IV Kategorija – Područje upravlјanja staništem i vrstama. Zaštićeno područje na kojem se zaštita sprovodi interventnim merama.

IUCN Category IV – Habitat and species management area. Protected area mainly for conservation through management intervention.

MEĐUNARODNI STATUS ZAŠTIĆENOG PODRUČJA

Područje Okanj bare, zajedno sa barom Rusandom, pod nazivom „Okanj i Rusanda", nalaze se u postupku nominacije za međunarodno značajno područje za ptice (IBA – Important Bird Area) . Nacionalni Kod IBA 010RS. Međunarodni Kod RS038. Površina 10 194 ha. (Puzović i dr., in press).

Godine 2005. izdvojeno je i kao značajno botaničko područje (IPA – Important Plant Area) pod nazivom „Srednji Banat I" (Boža, Anačkov, 2005/2006).

U cilјu uspostavlјanja EU ekološke mreže NATURA 2000, područje Okanj bare, kao jedno od centralnih područja nacionalne ekološke mreže, biće obrađeno kao Natura područje u Republici Srbiji budući da obuhvata prioritetne tipove staništa u panonskom bilјnogeografskom regionu (Direktiva o očuvanju prirodnih staništa i divlјe faune i flore - Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and of wild fauna and flora.)

OSNOVNE PRIRODNE I STVORENE VREDNOSTI

Specijalni rezervat prirode „Okanj bara" obuhvata kompleks livadsko – stepske vegetacije, slatina i zaslanjenih bara različitog saliniteta koje predstavlјaju prioritetni tip zaštite u panonskom bilјnogeografskom regionu. Okanj bara predstavlјa jednu od tri najreprezentativnijih i najatraktivnijih očuvanih bara na slatinama Vojvodine, odnosno slanih jezera nastalih u paleo - meandrima. Specifično je po jedinstvenim panonskim ekosistemima tipičnim za zaslanjene, mulјevite bare, slatine i livade sa očuvanim euhalofitnim bilјnim vrstama i životinjskim svetom karakterističnim za slanu podlogu.

Značaj područja Okanj bare je višestruk, jedan je od retkih očuvanih panonskih tipova predela čiji su slatinski, livadsko - stepski, močvarni i vodeni ekosistemi od značaja za očuvanje ukupne biološke raznovrsnosti regiona Banata, Vojvodine, Srbije i Evrope. Na ovom području očuvane su specifične slatinske zajednica klase Thero - Salicornietea koje se javlјaju na vlažnim peskovima (ass. Salsoletum sodae) i isušenim slabo zaslanjenim barama i depresijama (ass. Crypsidetum aculeatae) . U okviru klase Festuco puccinellietea koja obuhvata livadsko-stepsku vegetaciju kontinentalnih slatina javlјaju se potoplјene jako slane livade reda Festuco - Puccinellietalia i livadsko-stepska vegetacija slabo zaslanjenih zemlјišta reda Aretmisio – Festucetalia . Specifičnost prostora određena je i očuvanom močvarnom vegetacijom zaslanjenih staništa reda Bolboschoenetalia maritimi.

Prisustvo panonskih endema (Limonium gmelini, Plantago schwarzenbergiana) i subendema (Pucinellia distans ssp. limosa, Roripa sylvestris ssp. kerneri) , kao i bilјnih vrsta koje se nalaze na južnoj granici areala, a tipične za ovu izvornu vegetaciju predsatvlјaju florističke raritete, a neke su zakonom zaštićene na nacionalnom i međunarodnom nivou: Allium atropurpurpureum, Aster tripolium ssp. pannonicus, Cirsium brachicephalum, Crypsis aculeata, Ornithogalum boucheanum, Salvia austriaca, Silene viscosa, Salsola soda, Scilla autumnalis i dr.

Od retkih vrsta insekata, Okanj nastanjuju Acrida ungarica, panonski endem, Theophilea subcylindricollis, nova vrsta u fauni Srbije i Stylurus flavipes, međunarodno ugrožena vrsta. Predstavnik rekte i ugrožene batrahofaune je obična češnjarka (Pelobates fuscus) . Bogatstvo faune ptica Okanja se ogleda u gnežđenju retkih vrsta čaplјi u mešovitoj koloniji (Egretta alba, Egretta garzetta, Ardea purpurea, Platalea leucorodia), kao i vlastelice (Himantopus himantopus) , crvenonogog sprudnika (Tringa totanus) i cvrčića trščara (Locustella naevia). Tokom prolećne i jesenje seobe Okanj je važno odmorište na kojem se okuplјaju velika jata ptica. Na stepskim fragmentima. Koji su na višim terenima oko Okanja obitava i nekoliko manjih kolonija tekunica (Citellus citellus) . Ova vrsta je prema našem zakonu strogo zaštićena vrsta, globalno je ugrožena i nalazi se na Svetskoj crvenoj listi.

GEOGRAFSKI POLOŽAJ ZAŠTIĆENOG PODRUČJA

Zaštićeno područje „Okanj bara" nalazi se u srednjem Banatu, neposredno uz levu obalu reke Tise, severozapadno od Zrenjanina. Prostire se u pravcu severozapad – jugoistok u dužini od 11 km, sa prosečnom širinom dobra oko 4 km. Okruženo je selima: Elemir, Taraš, Kumane i Melenci.

Prostorno i teritorijalno „Okanj bara" nalazi se na području opština Zrenjanin i Novi Bečej. Katastarski pripada: K.O. Elemir, K.O. Taraš, K.O. Melenci i K.O. Kumane.

Specijalni rezervat prirode „Okanj bara" okružen je putevima Elemir – Melenci – Novi Bečej i Elemir – Taraš, železničkom prugom Beograd – Zrenjanin – Kikinda, kao i plovnim putem reke Tise.

Zaštićeno područje udalјeno je od Zrenjanina 15 km, Novog Sada 60 km, a od Beograda 90 km. Blizina pomenutih saobraćajnica, kao i blizina velikih gradova u okruženju, čine područje „Okanj bare"pristupačnim.

Visinska razlika terena kreće se od 74 m n.v. na dnu depresija, pa do 83 m n.v. na istočnoj visokoj obali Okanj bare. Svojom visinom izdvaja se nekoliko veštački nastalih humki visine oko 86 m n.v.

POVRŠINA ZAŠTIĆENOG PODRUČJA

Na području Specijalnog rezervata prirode „Okanj bara" uspostavlјa se režim zaštite I, II i III stepena.

Od ukupno zaštićene površine koja iznosi 5480 ha 94 a 04 m2, područje:

§ režima zaštite I stepena obuhvata 165 ha 75 a 90 m2 ili 3, 02 %;

§ režima zaštite II stepena obuhvata 3160 ha 78 a 75 m2 ili 57, 67 %;

§ režima zaštite III stepena obuhvata 2154 ha 39 a 39 m2 ha ili 39, 31 %.

VLASNIŠTVO

Područje SRP „Okanj bara", najvećim delom je u društvenom vlasništvu (2200 ha 46 a 00 m2), u državnom vlasništvu je (1947 ha 76 a 34 m2), u privatnom vlasništvu je (1251 ha 92 a 05 m2) i zadružnom vlasništvu je (80 ha 79 a 65 m2).

ISTORIJAT ZAŠTITE

Područje Okanj bare do sada nije imalo status zaštićenog područja. Godine 2010. Uredbom o ekološkoj mreži izdvojeno je kao centar ekološke mreže pod nazivom „Okanj i Rusanda".

Inicijativu za pokteranje postupka stavlјanja pod zaštitu područja Okanj bare pokrenulo je Društvo za zaštitu životne sredine „Okanj" iz Elemira i Društvo za zaštitu i proučavanje ptica Srbije.

Ujedno, Zavod je područje Okanj bare i okolnih slatinskih i vlažnih staništa uvrstio u Srednjoročni programa rada za period 2006 -2010, radi uspostavlјanja zaštite. Valorizacija prirodnih vrednosti vršena je tokom 2006, 2007 i 2008. Studija zaštite završena je 2008. godine i predana u nadležno Ministarstvo. Donošenjem Zakona o zaštiti prirode studija zaštite je morala da se uskladi sa odredbama Zakona iz 2009. godine, odnosno sa izmenama koje su nastale 2010. godine („Sl. Glasnik RS", 36/09, 88/10 i 91/ 2010).

REŽIM ZAŠTITE I, II i III STEPENA U SRP „OKANј BARA"

Područje Okanj bare, bare Crvenke, Čikoš bare, delovi atara naselјa Taraš, Kumane, Melenci i Elemir izdvojeni su za zaštitu kao SRP „Okanj bara".

Ovo područje obuhvata kompleks livadsko – stepske vegetacije, slatina, zaslanjenih bara različitog saliniteta i obradivih površina-zemlјišta lošijeg boniteta. Rezervat je jedan od tri najreprezentativnija i najatraktivnija očuvana prostora na slatinama Vojvodine. Specijalni rezervat prirode specifičan je po jedinstvenim panonskim ekosistemima tipičnim za zaslanjene, mulјevite bare, slatine i livade sa očuvanim euhalofitnim bilјnim vrstama i životinjskim svetom karakterističnim za slanu podlogu.

Područje Okanj bare značan ja za očuvanje ukupne biološke raznovrsnosti regiona Banata, Vojvodine, Srbije i Evrope. Različiti, za zaštitu prioritetni tipovi staništa i predela su od nacionalnog i evropskog značaja. Na njima su prisutne bogate populacije strogo zaštićenih vrsta, kao što je tekunica (Citellus citellus).

Prisustvo panonskih endema (Limonium gmelini, Plantago schwarzenbergiana) i subendema (Pucinellia distans ssp. limosa, Roripa sylvestris ssp. kerneri) , kao i bilјnih vrsta koje se nalaze na južnoj granici areala, a tipične za ovu izvornu vegetaciju predsatvlјaju florističke raritete, a neke su zakonom zaštićene na nacionalnom i međunarodnom nivou: Allium atropurpurpureum, Aster tripolium ssp. pannonicus, Cirsium brachicephalum, Crypsis aculeata, Ornithogalum boucheanum, Salvia austriaca, Silene viscosa, Salsola soda, Scilla autumnalis i dr.

Od retkih vrsta insekata, Okanj nastanjuju Acrida ungarica, panonski endem, Theophilea subcylindricollis, nova vrsta u fauni Srbije i Stylurus flavipes, međunarodno ugrožena vrsta. Bogatstvo faune ptica Okanja se ogleda u gnežđenju retkih vrsta čaplјi u mešovitoj koloniji (Egretta alba, Egretta garzetta, Ardea purpurea, Platalea leucorodia) , kao i vlastelice (Himantopus himantopus) , crvenonogog sprudnika (Tringa totanus) i cvrčića trščara (Locustella naevia) . Tokom prolećne i jesenje seobe Okanj je važno odmorište na kojem se okuplјaju velika jata ptica. Na Okanju obitava i nekoliko manjih kolonija.

Na osnovu odredbi člana 29 Zakona o zaštiti prirode prirode („Sl. glasnik RS", br. 36/09, 88/10 i 91/10) specijalni rezervat prirode je područje sa neizmenjenom ili neznatno izmenjenom prirodom, od naročitog značaja zbog jedinstvenosti, retkosti ili reprezentativnosti, a koje obuhvata stanište ugroženih divlјih vrsta bilјaka, životinja i glјiva, bez naselјa ili sa retkim naselјima, u kojima čovek živi usklađen sa prirodom, namenjeno očuvanju postojećih prirodnih odlika, genskog fonda, ekološke ravnoteže, praćenju prirodnih pojava i procesa, naučnim istraživanjima i obrazovanju, kontrolisanim posetama i očuvanju tradicionalnog načina života. U specijalnom rezervatu prirode zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavlјati delatnosti koje mogu narušiti svojstva zbog kojih su proglašeni zaštićenim prirodnim dobrom, kao što su: branje i uništavanje bilјaka, uznemiravanje, hvatanje i ubijanje životinja, uvođenje novih bioloških vrsta, melioracijski radovi, razni oblici privrednog i drugog korišćenja i slično.

Prema IUCN kriterijumima, upravlјanje ovim rezervatom usmereno je na upravlјanje vrstama i staništima. Zaštita područja je od izuzetnog značaja za očuvanje livadsko – stepske vegetacije, slatina, zaslanjenih bara različitog saliniteta, vodenih i močvarnih prirodnih vrednosti, kao i dinamičkih procesa u njima, a koji su od nacionalnog i/ili evropskog značaja.

Osnovni cilј zaštite ovog rezervata je očuvanje slatinskih, livadsko - stepskih, močvarnih i vodenih ekosistema. Navedeni ekosistemi se mozaično smenjuju sa obradivim površinama. U tom prostoru se odvijaju delom prirodni, a delom i promenjeni prirodni procesi. Uz ograničeno i usmereno korišćenje slatinskih, livadsko - stepskih, močvarnih i vodenih ekosistema, kao i obradivog zemlјišta stvaraju se uslovi za očuvanje prirodnih vrednosti i njene prezentacije kroz usklađen razvoj ekoloških prihvatlјivih oblika stočarstva, polјoprivrede i eko-turizma. U razvoju eko-turizma moguće je uklјučenje lokalnog stanovništva, što je u skladu sa principima Ramsarske konvencije, budući da je rezervat nominovan za upis na Ramsarsku listu.

Zaštićeno područje SRP „Okanj bara" uvršteno je na osnovu Uredbe o ekološkoj mreži („Sl. glasnik RS", broj 102/10) u Nacionalnu ekološku mrežu kao ekološki značajno područje. Mnogobrojne depresije i vodeni tokovi obezbeđuju ekološki koridor prema Tisi, a preko nje sa panevropskom ekolioškom mrežom (Bennett & Wit, 2001).

Polazeći od potrebe zaštite i očuvanja slanih jezera, bara, specifične halofitske i livadsko-stepske vegetacije, koji su prioritetni za zaštitu u evropskim razmerama, kao i prisustvu značajnih vrsta na nacionalnom i međunarodnom nivou, određeni su režimi zaštite I, II i III stepena (Karta br. 4), u skladu sa članom 35. Zakona o zaštiti prirode ("Sl. glasnik RS", br. 36/09, 88/10 i 91/10).

Od ukupno zaštićene površine koja iznosi 5.480 ha 94 a 04 m2, područje:

§ Režima zaštite I stepena obuhvata 165 ha 75 a 90 m2 ili 3,02 %;

§ Režima zaštite II stepena obuhvata 3.160 ha 78 a 75 m2 ili 57,67 %;

§ Režima zaštite III stepena obuhvata 2.154 ha 39 a 39 m2 ili 39,31 %.

Upravljač:

Društvo za zaštitu životne sredine „Okanj", Elemir, tel: 023 738 443

/4